Finansowa polityka

Finansowa polityka, wybór celów i metod ich realizacji w dziedzinie finansów, tj. w dziedzinie gromadzenia i podziału zasobów pieniężnych. Podmiotem p.f. jest przede wszystkim państwo, zarówno w kapitalistycznych, jak i w socjalistycznych stosunkach produkcji. Określanie mianem „polityki finansowej” wyboru kierunków i metod gospodarki finansowej, nawet przez bardzo wielkie ugrupowania kapitału, jest o tyle nietrafne, że ugrupowania te, choć często bardzo zasobne i wpływowe, pozbawione są atrybutu suwerenności, możliwości nieskrępowanej realizacji swojej woli, bowiem atrybut ten przysługuje tylko państwu. Stąd o „polityce finansowej” niepaństwowych podmiotów w kapitalistycznych stosunkach produkcji lub wielkich państwowych organizacji gospodarczych (np. zjednoczeń) w socjalistycznych stosunkach produkcji można mówić tylko w przenośni. W istocie rzeczy jednostki te nie są podmiotami samodzielnej p.f., ale przedmiotami p.f. państwa. Bardzo złożony charakter zjawisk finansowych pozwala wydzielać różne elementy p.f. państwa z punktu widzenia przedmiotowego, np. polityka podatkowa, polityka wydatków publicznych, polityka kredytowa. Przy prawidłowej ogólnej p.f. poszczególne jej przedmiotowe elementy powinny być ze sobą skoordynowane i wzajemnie się uzupełniać. P.f. współczesnych państw kapitalistycznych jest podporządkowana ogólniejszej polityce gospodarczego interwencjonizmu, jest zasadniczym instrumentem realizacji głównego celu polityki interwencjonizmu, jakim jest podejmowanie prób łagodzenia wahań koniunktury i utrzymywanie stanu pełnego zatrudnienia (kapitalizm państwowo-monopolistyczny). W celu łagodzenia przebiegu cyklów koniunkturalnych w okresach recesji państwa kapitalistyczne starają się powiększyć popyt przez zwiększanie wydatków publicznych, choćby przez tworzenie deficytów budżetowych („deficytowe finansowanie”), zmniejszanie obciążeń podatkowych, zwłaszcza w odniesieniu do wielkich korporacji kapitalistycznych, rozszerzanie ekspansji kredytowej banków za pomocą operacji wolnego rynku, zmniejszanie obowiązkowych rezerw płynności lub obniżanie stopy redyskontowej banku centralnego. W okresie nadmiernego ożywienia gospodarczego, wywołującego presję inflacyjną, stosowana jest polityka restrykcyjna, polegająca na zwiększaniu podatków, eliminacji deficytów budżetowych, ograniczeniach kredytowych itd. Z uwagi na trudności właściwego określenia aktualnego momentu cyklu koniunkturalnego i dokonania wyboru najodpowiedniejszych środków działania w p.f. współczesnych państw kapitalistycznych przywiązuje się duże znaczenie do tzw. samoczynnych stabilizatorów (builtin stabilizers). Najogólniej biorąc mają one polegać na ustabilizowaniu w dłuższym okresie poziomu wydatków publicznych i na ich zrównoważeniu kwotą podatków dochodowych, obliczonych od podstaw opodatkowania (dochodów) przy założeniu wykorzystania w 90°/* istniejących czynników produkcji. Jeżeli koniunktura osłabnie i spadnie stopień wykorzystania czynników produkcji oraz wielkość dochodów, podatki o stałej stopie przyniosą mniejsze od obliczonych dochody budżetowe; wobec stabilizacji wydatków publicznych powstanie wtedy deficyt budżetowy, który powinien wpłynąć ożywczo na koniunkturę przez podwyższenie ogólnego popytu, co za pomocą procesu mnożnikowego (mnożnik) powinno przynieść kilkakrotny w stosunku do deficytu wzrost dochodów. W przypadku wysokiej koniunktury, wyższego od założonego stopnia wykorzystania czynników produkcji i wyższego poziomu dochodów, kwota podatków pokryje ustabilizowane wydatki publiczne z nadwyżką, która zmniejszy ogólny popyt i będzie oddziaływała hamująco na dalszą ekspansję gospodarczą. W praktyce nadzieje wiązane z działaniem „samoczynnych stabilizatorów”, jak również innych instrumentów p.f. państw kapitalistycznych nie zyskują potwierdzenia. Wpływa na to wiele okoliczności, m. in. brak możliwości ustabilizowania wydatków publicznych krajów kapitalistycznych w dłuższych okresach z uwagi na ich podporządkowanie celom politycznym, a nie gospodarczym, wynikające stąd trudności hamowania presji inflacyjnej (inflacja) przez tworzenie nadwyżek budżetowych, uzależnienie wewnętrznej gospodarki każdego z krajów kapitalistycznych od sytuacji na rynkach międzynarodowych itd. W praktyce krajom kapitalistycznym nie udało się wyeliminować wahań koniunkturalnych, chociaż mają one obecnie łagodniejszy przebieg niż w okresie międzywojennym. Skuteczność p.f. i pieniężno-kredytowej, która pozwoliła osiągnąć to złagodzenie wahań cyklicznych, jest jednak ograniczona. Obecnie jesteśmy świadkami narastania poważnego kryzysu walutowego w świecie kapitalistycznym, wywoływanego postępującym osłabieniem dolara USA. Konsekwencje kryzysu rozliczeń międzynarodowych, międzynarodowego rynku pieniężnego i kredytowego w świecie kapitalistycznym mogą być nieobliczalne także dla gospodarki wewnętrznej każdego z tych krajów. P.f. krajów socjalistycznych jest podporządkowana realizacji zasadniczego celu społeczeństwa socjalistycznego, jakim jest optymalne w danych warunkach zaspokojenie potrzeb społecznych. Cel ten jest konkretyzowany w planowaniu gospodarczym w postaci zadań perspektywicznych, wieloletnich i krótkookresowych, bilansowanych ze środkami niezbędnymi do realizacji tych zadań. W tych warunkach przedmiotem p.f. państwa socjalistycznego jest przede wszystkim wybór metod gospodarki pieniężnej, najbardziej efektywnych z punktu widzenia optymalnej realizacji celów wytyczonych w planach gospodarczych. Wyboru tych metod dokonuje się przy kształtowaniu zasad instytucjonalnych gospodarki finansowej (np. przy kształtowaniu systemu finansowego przedsiębiorstw, ułatwiającego racjonalne gospodarowanie i tworzącego bodźce skłaniające do pogłębiania oszczędności pracy społecznej), przy kształtowaniu zasad opodatkowania gospodarki nieuspołecznionej, pozwalającego na kierowanie działalnością gospodarczą jednostek tego sektora w sposób zgodny z interesem ogólnospołecznym, przy ustalaniu zasad finansowania instytucji nieprodukcyjnych w ten sposób, aby spełniały one swoje zadania w sposób optymalny przy oszczędnym wykorzystaniu środków materialnych i finansowych, a także przy wykorzystywaniu istniejących już urządzeń instytucjonalnych, które mogą się wzajemnie zastępować (np. przy podejmowaniu decyzji dotyczących budżetowego lub kredytowego finansowania określonych zadań inwestycyjnych, przy przenoszeniu środków pieniężnych i gestii w dziedzinie wykonania pewnych zadań z jednej jednostki do drugiej). Oprócz wyboru najbardziej racjonalnych metod, służących realizacji celów ustalonych w planach gospodarczych, przedmiotem p.f. państwa socjalistycznego jest określanie i realizacja pewnych własnych celów, natury ściśle pieniężno-finansowej, które nie wynikają wprost z zadań wytyczonych w planach gospodarczych, ale stanowią warunki ich realizacji, a więc są z nimi związane w sposób pośredni. Do takich celów natury finansowej można zaliczyć np. utrzymanie albo nawet wzmocnienie siły nabywczej pieniądza, stworzenie rezerwy dewizowowa-walutowej, ułatwiającej podniesienie efektywności handlu zagranicznego, wzmocnienie dyscypliny finansowej wśród wszystkich jednostek gospodarujących.