Walutowe strefy

Walutowe strefy, ugrupowania krajów związanych wspólnymi zasadami polityki walutowej, dopuszczającej wzajemną wymienialność walut i wielostronność rozrachunków z tytułu obrotów wzajemnych. Swoboda wymienialności na waluty spoza strefy jest zazwyczaj ograniczona. S.w. wytworzyły się w latach wielkiego kryzysu ekonomicznego 1929—33 po rozpadnięciu się kapitalistycznego systemu wymiany wielostronnej i załamaniu się międzynarodowego systemu waluty złotej. Odstąpienie większości krajów od złota (w następstwie ostrego deficytu bilansów płatniczych), zawieszenie wymienialności walut na złoto, a często i na waluty innych krajów, wprowadzenie reglamentacji dewizowej — oznaczało załamanie się systemu wymiany wielostronnej i przejście wielu krajów do bilateralnych rozrachunków. W tej sytuacji silnie rozwinięte kraje kapitalistyczne posiadające kolonie i terytoria zależne dążyły do tworzenia ścisłych bloków gospodarczych o wspólnej polityce handlowej i walutowej. Dało to początek powstawaniu s.w., które rozwinęły się szczególnie po II wojnie światowej. Najważniejsze z nich to: strefa szterlingowa, strefa dolarowa i Europejska Unia Płatnicza. Strefa szterlingowa — powstała w 1939 na zasadzie porozumienia finansowo-walutowego krajów Imperium Brytyjskiego oraz niektórych krajów zależnych od Wielkiej Brytanii z tzw. bloku szterlingowego. Blok szterlingowy utworzony w 1931 stanowił luźne stowarzyszenie krajów powiązanych z rynkiem brytyjskim, które opierały swoje waluty na parytecie funta szterlinga i prowadziły analogiczną do Wielkiej Brytanii politykę walutową. Blok szterlingowy obejmował większość krajów Imperium Brytyjskiego, wszystkie kraje skandynawskie, Urugwaj, Boliwię i częściowo Argentynę. Strefa szterlingowa stanowiła porozumienie ściślejsze, zobowiązując uczestniczące kraje do utrzymywania rezerwy dolarów i złota we wspólnym poolu (tzw. pool dolarowy) administrowanym centralnie przez Bank Anglii. Do strefy szterlingowej weszły kraje Wspólnoty Brytyjskiej (z wyjątkiem Kanady) oraz Islandia, Irak i Irlandia. W obrębie strefy utrzymano swobodę wymienialności walut. Wymienialność walut krajów strefy na waluty innych krajów, a zwłaszcza na dolary, wymagała zezwolenia Banku Anglii. Po II wojnie światowej, w celu uelastycznienia strefy i nadania funtowi szterlingowi cech waluty o szerszym zasięgu międzynarodowym, utworzono dla niektórych krajów spoza strefy szterlingowej tzw. rachunki przenaszalne. Kraje posiadające należności na tych rachunkach mogły swobodnie używać je na płatności w krajach strefy szterlingowej, a także na płatności wzajemne, i Początkowo rachunki te przyznano krajom, z którymi strefa szterlingowa jako całość miała zrównoważone bilanse, tak że nie musiała tracić rezerw złota. Należały tu m. in. kraje skandynawskie, Argentyna, Urugwaj i niektóre kraje socjalistyczne — ZSRR, Polska, Czechosłowacja. Po utworzeniu Europejskiej Unii Płatniczej rachunki transferowe zostały przyznane krajom należącym do Unii. Po reformach walutowych w 1958 przywrócono zewnętrzną wymienialność funta szterlinga. Początkowo pozostały ograniczenia wymienialności dla rezydentów strefy szterlingowej. Kraje członkowskie uzyskały stopniowo możliwość wymiany swoich kwot utrzymywanych w funtach szterlingach na rachunkach w Banku Anglii na inne waluty. Strefa dolarowa — w ścisłym tego słowa znaczeniu nie jest s.w.; krajów do niej zaliczanych nie wiążą żadne jednolite postanowienia. Jest to grupa krajów Ameryki Północnej, Środkowej i Południowej, które nie stosują żadnych ograniczeń w wymienialności walut. Sytuacja ta jest pozostałością dawnego systemu wymiany wielostronnej. Kraje te gospodarczo związane są ściśle z rynkiem i z instytucjami finansowymi USA. Kierując przeważającą część swojego wywozu do USA oraz dzięki łatwości korzystania z kredytów dolarowych (w razie potrzeby), kraje te nie odczuwają trudności tzw. dolarowych i nie stosują restrykcji dewizowych. W obrotach z innymi krajami żądają także zapłaty w walutach wymienialnych. Europejska Unia Płatnicza — wielostronne porozumienie płatnicze krajów Europy zachodniej w latach 1930— 58, wprowadzające system tzw. wielostronnego clearingu we wzajemnych obrotach. Zniesiono ograniczenia dewizowe i przywrócono wielostronność rozliczeń z tytułu wzajemnych obrotów bieżących. Kraje należące do Unii udzielały, a jednocześnie otrzymywały od Unii kredyt w określonej wysokości, do której zobowiązywały się kredytować pozostałych uczestników Unii i do której miały prawo zadłużać się w Unii. Powstające deficyty z tytułu obrotów z krajami Unii pokrywane były częściowo automatycznie przyznawanym kredytem (w pewnej zmiennej wysokości w czasie istnienia Unii), a częściowo regulowane płatnościami w złocie. W pierwszych latach istnienia Unii pokrycie z kredytu wynosiło 75%, a w złocie 25%, w ostatnich latach — 75% w złocie i 25% z kredytu. Po reformach walutowych przeprowadzonych w wielu krajach Europy zachodniej w 1958 działalność Unii została zawieszona, a na jej miejsce wszedł w życie Europejski Układ Walutowy (wielostronny System Rozrachunków).