Bilans handlowy

Bilans handlowy (bilans obrotów towarowych z zagranicą), zestawienie wartości przywozu towarów do danego kraju z zagranicy i wywozu towarów z tego kraju za granicę w danym okresie (najczęściej rocznym); może obejmować bądź globalne sumy obrotów towarowych danego kraju z zagranicą, bądź w rozbiciu na poszczególne kraje lub towary; b.h. czynny (aktywny, dodatni) — wartość wywozu jest większa niż przywozu; b.h. bierny (pasywny, ujemny) — wartość przywozu przewyższa wartość wywozu. Zamiast określeń czynny i bierny spotyka się niekiedy sformułowania: korzystny lub niekorzystny; sformułowania te wywodzą się z czasów doktryny merkantylistycznej, która upatrywała w czynnym b.h. i towarzyszącym mu przypływie złota podstawę bogacenia się narodów; określenia te są nieścisłe, gdyż treść ich może fałszywie charakteryzować faktyczną sytuację, np. bierny b.h. nie musi być i bardzo często nie jest zjawiskiem niekorzystnym, gdyż dany kraj może znajdować pokrycie deficytu b.h. w nadwyżkach wpływów innych pozycji bilansu płatniczego; dlatego kraje wierzycielskie mają najczęściej bierny b.h., który w tym przypadku może być odzwierciedleniem ich pomyślnej sytuacji gospodarczej. Statystyka handlu zagranicznego, która umożliwia zestawianie b.h., sporządzana jest w ujęciu towarowym i geograficznym. Ujęcie towarowe wymaga stosowania ustalonej nomenklatury towarowej. Rada Gospodarcza i Społeczna ONZ zaleciła w 1950 krajom członkowskim przystosowanie swoich nomenklatur do tzw. wzorcowej klasyfikacji handlu zagranicznego (SITC — Standard International Trade Classification), wg której obroty zestawia się w statystykach międzynarodowych. Odrębną nomenklaturę towarową stosuje RWPG. W Polsce w 1971 wprowadzono nomenklaturę handlu zagranicznego opartą na systematycznym wykazie wyrobów. Ujęcie geograficzne obrotów opiera się najczęściej na kryterium kraju pochodzenia (przywóz) i kraju przeznaczenia (wywóz). W niektórych krajach stosuje się inne kryteria, np. kraju zakupu i sprzedaży lub kraju nadania i odbioru. Istotne znaczenie ma jednolitość zasad wyceny towarów przywożonych i wywożonych. Większość krajów stosuje wycenę franko granica celna swojego kraju (w transporcie morskim przy eksporcie fob port kraju dostawcy, przy imporcie cif port kraju odbiorcy); metodę tę zaleciła w 1953 również Rada Gospodarcza i Społeczna ONZ. Niektóre kraje, m. in. socjalistyczne należące do Rady Wzajemnej Pomocy Gospodarczej, USA, Kanada i szereg krajów Ameryki Południowej, stosują dla importu wycenę towarów fob port dostawcy (tzn. wykazują wartość importu bez kosztów transportu morskiego).