Waluta złota

Waluta złota, system walutowy, w którym podstawowe funkcje pieniądza spełnia złoto. Swój „tron pieniężny” zawdzięcza złoto temu, że będąc jednym z towarów charakteryzuje się równocześnie niezmiennością właściwości fizycznych, jednorodnością, łatwością przenoszenia i przechowywania, podzielnością bez utraty wartości, dużą wartością małych ilości wagowych oraz stosunkowo dużą stabilnością wartości. Właściwości tego kruszcu odpowiadają społecznym funkcjom, jakie ma do spełnienia ogólny ekwiwalent. Złoto nadaje się lepiej od innych towarów do pełnienia roli pieniądza, historia wykazuje jednak, że nie jest ono wcale idealnym materiałem pieniężnym, łatwo się bowiem ściera (w Anglii w XIX w. szacowano zużywanie się monet złotych przez starcie na kilka ton rocznie), nie da się dzielić na części o bardzo małej wartości potrzebne w praktyce wymiany, jest bardzo kosztowne, rozmiary jego produkcji — zależne przede wszystkim od warunków naturalnych — trudno przystosować do większego wzrostu zapotrzebowania na pieniądz ze strony wymiany towarowej, przy powszechnej potrzebie pieniądza podział światowych zasobów złota jest wybitnie nierównomierny. W.z. spotykamy już w starożytnej Grecji, Persji, Macedonii, w czasach nowożytnych zaś od 1816 w Anglii, od 1871 w Niemczech, od 1874 we Francji i Włoszech, od 1897 w Japonii, od 1898 w Rosji, od 1900 w USA. Pełna w.z., zwana monetową, istniała tylko do I wojny światowej . Wymianę wewnętrzną obsługiwały wówczas pełnowartościowe monety złote bite w mennicy otwartej dla wszystkich posiadaczy złota oraz wymienialne na nie bez ograniczeń banknoty (bilety bankowe), przy równoczesnej swobodzie przepływu złota w wymianie międzynarodowej. W.z. została odbudowana w większości krajów w okresie względnej stabilizacji kapitalizmu w latach 20-tych, ale w niepełnej postaci, tylko jako waluta „pozłacana”, mianowicie bez obiegu monet złotych i z ograniczoną wymienialnością banknotów, które wymieniano (np. w Anglii, Belgii, Francji, Holandii) na kilkunastokilogramowe sztaby złota (złota waluta sztabowa) bądź tylko na dewizy krajów o walucie złotej (złota waluta dewizowa). Odmianę dewizową waluty pozłacanej miała m. in. Polska przez niewiele miesięcy po reformie walutowej z 1924 i w ciągu kilku lat po ponownej reformie z 1927. W obu odmianach waluty pozłacanej złoto, inaczej niż w systemie pełnej w.z., wykluczone jest z pełnienia funkcji środka cyrkulacji towarów. Waluta pozłacana jest podobna do w.z. o tyle, o ile występująca w niej wymienialność banknotów zapewnia trwałe pokrywanie się wartości jednostki pieniężnej z wartością masy złota przyjętej za skalę cen. Jeśli złoto nie obiega i nie ma wymienialności środków cyrkulacji na złoto, czyli brak jest jedynego mechanizmu mogącego utrzymać faktyczną równość wartości pieniądza i złota, waluta przekształca się faktycznie w pieniądz papierowy. Obowiązek wymienialności banknotów na złoto pociąga za sobą konieczność utrzymywania przez władze pieniężne określonego zapasu złota przeznaczonego na ten cel. Złoty fundusz zabezpieczający wymienialność banknotów nazywa się ich złotym „pokryciem”. Pieniądz niewymienialny na złoto nie wymaga żadnego złotego pokrycia. Zasoby złota utrzymywane przez władze pieniężne w warunkach pieniądza papierowego stanowią rezerwę pieniądza światowego. W.z. cechuje zdolność żywiołowego przystosowania masy obiegającego pieniądza do wahań potrzeb cyrkulacji, a to dzięki jego przepływom między sferą cyrkulacji i tezauryzacji oraz między sferą wymiany krajowej i zagranicznej. Przeciwdziała to powstawaniu nadmiaru masy pieniądza w obiegu (inflacja). W. wymianie międzynarodowej w.z. stabilizuje pieniężną stronę warunków transakcji dzięki temu, że przy swobodzie międzynarodowych przepływów złota kursy dewiz, określone przez wzajemny stosunek zawartości złota w Jednostkach pieniężnych poszczególnych krajów, wahają się tylko w wąskich granicach — złotych punktów. W.z. odpowiada żywiołowemu mechanizmowi funkcjonowania gospodarki wewnętrznej oraz gospodarki światowej i dlatego kapitalizm usiłował uparcie do niej powracać. Historia wykazała jednak, że nie daje się ona pogodzić z głębiej sięgającą interwencją państwa i poważniejszym wzrostem jego potrzeb finansowych. W.z. załamała się w czasie I wojny światowej, a nasilający się w latach wielkiego światowego kryzysu nadprodukcji i nie ustępujący już od tego czasu — interwencjonizm państwowy zlikwidował ostatecznie nawet walutę pozłacaną, i to również w krajach centralizujących olbrzymie zasoby złota. Od lat 30-tych w gospodarce wewnętrznej wszystkich krajów świata panuje niepodzielnie pieniądz papierowy. Pewna odmiana waluty pozłacanej odżyła w systemie płatności zagranicznych państw zrzeszonych w Międzynarodowym Funduszu Walutowym.