Rozliczenia międzynarodowe

Rozliczenia międzynarodowe, rozliczenia finansowe między poszczególnymi krajami z tytułu obrotu towarowego, usług i ruchu kapitałów. W początkowym okresie regulowanie należności i zobowiązań między poszczególnymi krajami następowało za pomocą przesyłki odpowiedniej ilości kruszcu. Wraz z rozwojem produkcji i wymiany funkcje środka płatniczego zaczęły spełniać różnego rodzaju tytuły uprawniające do otrzymania pewnej wartości w walucie tego kraju, na który opiewały; stało się to z następujących przyczyn: 1. wymiana międzynarodowa wzrastała szybciej od produkcji złota; 2. przesyłanie złota z kraju do kraju napotykało trudności techniczne, a zwłaszcza powodowało duże koszty transportu i ubezpieczenia złota na okres przewozu; 3. rozwój kapitalizmu i towarzyszący mu rozwój sieci komunikacyjnej oraz wyodrębnienie się kapitału pieniężnego i powstanie banków umożliwiło regulowanie należności i zobowiązań bez użycia złota. Pierwszymi instrumentami r.m. były weksle trasowane i czeki wystawione na walutę obcą, które w zastosowaniu do r.m. otrzymały nazwę dewiz. Rozwój banków stworzył nowy system płatności zwany przekazem, oparty na stosunkach międzybankowych i zasobach banków, jakie posiadały one na swoich rachunkach u korespondentów zagranicznych. Z punktu widzenia zasięgu i mechanizmu r.m. dzielą się na dwie grupy: wolnodewizowe i clearingowe. Mechanizm wolnodewizowych r.m. funkcjonował w klasycznej postaci w systemie waluty złotej, gdy przy swobodnym przepływie złota między poszczególnymi krajami oraz przy wymienialności na złoto biletów bankowych możliwe było łatwe regulowanie wzajemnych należności i zobowiązań między krajami nie tylko w stosunkach bilateralnych, ale i multilateralnych. Dzięki bowiem posiadaniu w różnych krajach pewnych zasobów złota lub dewiz wymienialnych na złoto, dany kraj mógł względnie łatwo regulować swoje zobowiązania w stosunku do partnera zagranicznego przez przekazanie mu swojej należności, jaką miał w kraju trzecim. Jednocześnie nie istniała konieczność bilansowania obrotów z każdym partnerem z osobna, istotne natomiast było bilansowanie się całości obrotów płatniczych danego kraju z zagranicą. Oparte na tej zasadzie wielostronne wolnodewizowe r.m. sprzyjały rozwojowi wymiany i międzynarodowego podziału pracy. Krach waluty złotej w wyniku kryzysu gospodarczego 1929—33 i wprowadzenie w licznych krajach kapitalistycznych ograniczeń dewizowych ze względu na konieczność ratowania bilansów płatniczych dały początek załamania się systemu rozliczeń wolnodewizowych i oparcia w znacznym stopniu r.m. na clearingu. Istota jego polega na tym, że kraje rozliczające się tym systemem nie dokonują wzajemnych płatności dewizami, lecz należności krajowych wierzycieli w stosunku do partnera zagranicznego regulują za pośrednictwem instytucji rozrachunkowej (z reguły centralny bank biletowy) ze środków, jakie do instytucji tej wpływają z tytułu spłat zobowiązań krajowych dłużników na rzecz partnerów zagranicznych. Podstawowymi formami płatności wolnodewizowych r.m. są: przekaz międzybankowy, inkaso dokumentowe i akredytywa dokumentowa. Płatność przekazem polega na tym, że na zlecenie klienta bank poleca swemu zagranicznemu korespondentowi wypłacenie w tamtejszej walucie określonej kwoty osobie wskazanej. Wypłata należności z przekazu może być uzależniona od przedłożenia w banku dokonującym wypłaty pewnych dokumentów, np. świadczących o dokonanej wysyłce towarów. Istota inkasa dokumentowego przejawia się w tym, że na zlecenie eksportera bank wydaje dokumenty towarowe importerowi w zamian za zapłatę należności za dostarczony towar, bądź po zaakceptowaniu ciągnionej na niego przez eksportera traty. Akredytywa dokumentowa otwierana przez bank na zlecenie importera stanowi pisemne zobowiązanie banku w stosunku do beneficjanta (eksportera) wypłacenia w określonym czasie pewnej kwoty we wskazanej walucie po uprzednim złożeniu w banku określonych dokumentów towarowych (akredytywa). Główną formą rozliczenia między krajami obozu socjalistycznego jest clearing. Głównym ośrodkiem dokonującym rozliczeń jest MB WG (Bank Międzynarodowy Współpracy Gospodarczej), a jednostką rozrachunkową — rubel transferowy.