Produkt niezbędny i produkt dodatkowy

Produkt niezbędny i produkt dodatkowy: 1. produkt niezbędny (v) — część dochodu narodowego przypadająca pracownikom zatrudnionym w sferze produkcji materialnej, niezbędna do utrzymania i reprodukcji siły roboczej odpowiednio do jej poziomu życiowego osiągniętego w rozwoju historycznym; wytwarzany jest w niezbędnym czasie pracy, a praca zużyta na jego wytworzenie nazywa się pracą niezbędną; 2. produkt dodatkowy (m) — część dochodu narodowego stanowiąca nadwyżkę ponad produkt niezbędny. Łącznie p.n. i p.d. stanowią dochód narodowy (u+m). Produkt dodatkowy wytwarzany jest w dodatkowym czasie pracy, a praca zużyta na jego wytworzenie nazywa się pracą dodatkową. Dodatkowy czas pracy stanowi więc różnicę między całym czasem pracy wydatkowanej w produkcji materialnej a czasem pracy niezbędnym (czas pracy). W kapitalizmie istnieje antagonistyczna sprzeczność między produktem niezbędnym przybierającym formę płac a produktem dodatkowym przybierającym formę wartości dodatkowej. Ze względu na tendencję do wzrostu stopy wartości dodatkowej udział produktu niezbędnego w dochodzie narodowym wykazuje tendencję malejącą; wywiera to istotny wpływ na udział płac w dochodzie narodowym krajów kapitalistycznych. Na jego wielkość wpływa także zwiększenie się liczby pracowników najemnych i kurczenie się udziału drobnych wytwórców, a także wzrost zatrudnienia poza sferą produkcji materialnej — w ogólnej liczbie zatrudnionych. W gospodarce socjalistycznej występuje podział dochodu narodowego na — produkt dla siebie i produkt dla społeczeństwa.