Koszty utrzymania

Koszty utrzymania, kategoria ekonomiczna związana z towarowym charakterem dóbr konsumpcyjnych i indywidualnym charakterem konsumpcji; pieniężna równowartość dóbr i usług zaspokajających potrzeby konsumpcyjne określonej jednostki gospodarczej, odpowiednio — k.u. rodziny, osoby, jednostki konsumpcyjnej; w warunkach pełnego oddzielenia gospodarstwa domowego od produkcji, np. u pracowników najemnych — suma wydatków na zakup dóbr i usług konsumpcji indywidualnej. Koszty ponoszone przez społeczeństwo na rzecz jednostki w formie konsumpcji społecznej nie wchodzą do rachunku k.u. Wysokość k.u. określona jest przez ilość indywidualnie konsumowanych dóbr i usług oraz przez ich ceny. W zależności od sposobu ustalania tej wielkości rozróżnia się faktyczne i teoretyczne k.u.; faktyczne opierają się na analizie rzeczywistego spożycia, teoretyczne — na postulowanej jego wielkości i strukturze. Postulaty te dotyczą najczęściej minimalnego spożycia, tzw. minimum egzystencji (występują wtedy minimalne k.u.), spożycia niezbędnego do utrzymania sprawności jednostki jako pracownika (powstają wówczas niezbędne koszty reprodukcji siły roboczej) bądź spożycia standardowego uznanego za pożądane w danych warunkach. Faktyczne k.u. ustala się na podstawie wielkości spożycia poszczególnych rodzajów towarów, obliczonej w formie tzw. koszyka spożywanych dóbr i usług w wyniku badań budżetów rodzinnych. Znaczne zróżnicowanie poziomu i struktury konsumpcji w oddzielnych grupach społecznych, np. zawodowych czy zarobkowych, wymaga odrębnego ustalania k.u. dla każdej z nich. Bezwzględna wielkość k.u. ma ograniczone znaczenie praktyczne; sprowadza się ono do wykorzystywania minimalnych k.u. jako podstawy kształtowania plac minimalnych. Właściwe zastosowanie znajdują k.u. w ujęciu dynamicznym, w formie wskaźników k.u., wyrażających zmiany wydatków na zaspokajanie potrzeb na pewnym poziomie. Badanie tych wskaźników ma znaczenie poznawcze oraz polityczno-gospodarcze. W pierwszym aspekcie stanowi ono element rachunku dynamiki realnych dochodów, m. in. płac realnych. Wskaźnik dynamiki dochodów (płac) realnych otrzymuje się przez podzielenie wskaźnika dochodów pieniężnych (lub płac nominalnych) przez wskaźnik k.u. Aspekt polityczno-gospodarczy k.u. wyraża się w ich powiązaniu z polityką płac. Szybkie zmiany faktycznych k.u., obserwowane zwykle w okresach inflacji, są sygnałem do rewizji płac nominalnych, zwłaszcza przy stosowaniu ruchomych skal plac (płac skala ruchoma). W społeczeństwie antagonistycznym walka o poziom płac przekształca się w tych okolicznościach w walkę o uznanie faktycznych zmian poziomu k.u. Wzrastająca w miarę rozwoju gospodarczego konsumpcja wywołuje tendencję do wzrostu k.u., hamowaną przez spadek cen dóbr konsumpcyjnych. Ważny czynnik hamujący wzrost k.u. stanowi wzrastająca konsumpcja społeczna. Zob. też: budżety rodzinne, dochód narodowy, prawo podziału według pracy, cen wskaźniki.