Finansowa kontrola

Finansowa kontrola, porównanie wyrażonego w pieniądzu stanu faktycznego ze stanem wymaganym (wyznaczonym, planowanym); dotyczy majątku oraz działalności jednostki kontrolowanej; ew. obejmuje również ustalenie przyczyn zaistniałych różnic. Stan wymagany, z którym porównuje się stan faktyczny, określany jest przede wszystkim przez przepisy dotyczące systemu finansowego i rachunkowości oraz przez bieżące budżety i plany finansowe przedsiębiorstw. Pieniężna forma wyrażania stanu majątkowego oraz działalności umożliwia sumowanie poszczególnych składników różnorodnych pod względem technicznym, co pozwala na dokonywanie kontroli całokształtu działalności jednostki. Oprócz powyższego, przedmiotowego ujęcia, k.f. dotyczy strony podmiotowej (kontrola skarbowa, bankowa, ubezpieczeniowa itd.) oraz strony metodologicznej. Biorąc pod uwagę tę ostatnią, w latach 1930—37 w Związku Radzieckim został opracowany system k.f. „za pomocą pieniądza”, przyjęty także w krajach demokracji ludowej. Jest to forma kontroli gospodarczo-finansowej działalności przedsiębiorstw socjalistycznych za pomocą takich kategorii, jak cena, koszty własne, zysk itd., a również za pomocą systemów kredytowania, finansowania i rozliczeń. Kontrola stanowi w zasadzie sprawdzanie stanów dokonanych (kontrola następna). Ponieważ dyspozycje gospodarcze ujmowane są z reguły w formie pieniężnej, kontrola może poprzedzać decyzję i uzależnić jej podjęcie od wyników k.f. (kontrola wstępna). K.f. może być dokonywana z punktu widzenia formalnego (legalność, rzetelność) i merytorycznego (gospodarność, celowość). Zasadnicze znaczenie ma k.f. z punktu widzenia rzetelności, zwana rewizją finansowo-księgową; polega ona na sprawdzaniu prawidłowości dokumentacji, okresowych sprawozdań finansowych oraz na zgodności stanu faktycznego z danymi ewidencji. K.f., prowadzona zwłaszcza z punktu widzenia rzetelności, powinna dotyczyć w zasadzie całokształtu działalności. Ze względu jednak na pracochłonność k.f. pełnej lub na potrzebę merytorycznego zbadania tylko pewnego zakresu działalności, mogą być przeprowadzane k.f. częściowe albo tematyczne; w tym przypadku przedmiotem k.f. jest nie pewien dział operacji lub część majątku (np. środki obrotowe), lecz określone zagadnienie (np. gospodarność i celowość inwestycji zdecentralizowanych). Wymagania socjalistycznej gospodarki planowej powodują, że k.f. prowadzona jest stale i powszechnie za pomocą pieniądza przez kilka ogniw. Rozróżniamy następujące formy k.f.: 1. bieżąca, dzienna kontrola obrotów (rozliczeń) przedsiębiorstw, zaciągania i spłacalności kredytów prowadzona jest w formie kontroli bankowej; 2. okresowa kontrola rozliczeń przedsiębiorstw z budżetem państwa prowadzona jest przez wydziały finansowe prezydiów rad narodowych i Ministerstwo Finansów; 3. bieżącą i okresową kontrolę własną (wewnętrzną) sprawują główni księgowi jednostek gospodarujących; jest to kontrola wstępna i następna prowadzona z punktu widzenia legalności i rzetelności; 4. okresową lub doraźną kontrolę jednostek podległych przeprowadzają jednostki nadrzędne (dysponenci budżetowi wyższego stopnia, zjednoczenia przedsiębiorstw, resorty); kontrolę tę przeprowadzają specjalni rewidenci; 5. kontrolę zarówno z punktu widzenia legalności i rzetelności, jak też gospodarności i celowości przeprowadza aparat kontrolno-rewizyjny resortu finansów oraz naczelny organ kontroli państwowej (w Polsce NIK). K.f. w gospodarce socjalistycznej oceniana jest jako skuteczne narzędzie oddziaływania na rzeczową stronę procesów gospodarczych. Występują różne poglądy na temat k.f. od pozytywnie oceniających jej rolę, zwłaszcza w dziedzinie makroekonomicznej, do stwierdzeń, że jej rola sprowadza się wyłącznie do dostarczania sygnałów.