Handlu zagranicznego polityka

Handlu zagranicznego polityka, całokształt środków, zabiegów i posunięć państwa, za pomocą których oddziałuje ono, w pewnych warunkach kontroluje, a nawet bezpośrednio kształtuje swoje obroty gospodarcze z zagranicą (wielkość, strukturą towarową i kierunkową obrotów, warunki i sposób zawierania transakcji itd.) w celu osiągnięcia określonych efektów gospodarczych, społecznych i politycznych. P.h.z. stanowi część składową ogólnej polityki gospodarczej. W stosunku do wewnętrznej polityki gospodarczej jest ona w wielu przypadkach komplementarna i mimo że dotyczy stosunków gospodarczych z zagranicą, może być również stosowana do osiągnięcia określonych celów wewnętrzno-gospodarczych (np. zwiększenia stanu zatrudnienia, przeciwdziałania tendencjom inflacyjnym lub deflacyjnym). Także środki polityki wewnętrzno-gospodarczej mogą być niekiedy stosowane w celu wywołania określonych zmian w obrotach gospodarczych z zagranicą (np. zmian wielkości importu czy eksportu). P.h.z. wiąże się również z polityką zagraniczną i jest także w stosunku do niej w dużej mierze komplementarna. Zarówno bowiem pewne cele ogólnopolityczne mogą być osiągane za pomocą posunięć polityczno-handlowych (zależnie od sytuacji — dyskryminowanie lub preferowanie jakiegoś kraju w handlu zagranicznym), jak i odwrotnie. P.h.z. dzieli się na autonomiczną i umowną (konwencyjną). Polityka autonomiczna stanowi całokształt środków, zabiegów i posunięć podejmowanych na podstawie autonomicznej decyzji rządu danego kraju, polityka umowna realizowana jest za pomocą umów zawieranych z innymi krajami. P.h.z. może wystąpić w formie polityki wolnego handlu albo polityki protekcjonizmu (skrajną jego postacią jest polityka -» autarkii gospodarczej). Istota p.h.z. zależna jest od ustroju społeczno-gospodarczego, w związku z tym należy rozróżnić kapitalistyczną i socjalistyczną p.h.z. Rozróżnienie to jest tym bardziej konieczne, że wskutek odmiennego mechanizmu funkcjonowania gospodarki kapitalistycznej i socjalistycznej, w obu przypadkach stosowane są różne narzędzia p.h.z. Jeśli nawet występują niekiedy te same z nazwy (np. cła) narzędzia tej polityki, to ich mechanizm ekonomiczny jest różny. Głównymi narzędziami p.h.z. w gospodarce kapitalistycznej są cła i opłaty wyrównawcze, subsydia eksportowe, ograniczenia ilościowe i dewizowe oraz kurs walutowy (oczywiście nie wszystkie te narzędzia muszą być jednocześnie zastosowane). W gospodarce socjalistycznej głównymi narzędziami p.h.z. są z jednej strony plan handlu zagranicznego, a z drugiej — środki, które państwo stosuje do jego realizacji. Zależnie od modelu handlu zagranicznego plan ten różnie jest konstruowany oraz różne są środki stosowane do jego realizacji. W scentralizowanym modelu handlu zagranicznego plan ten jest zestawiany bardzo szczegółowo, a głównym narzędziem jego realizacji są nakazy centralnego organu monopolu handlu zagranicznego (handlu zagranicznego monopol) w stosunku do podległych mu przedsiębiorstw. W zdecentralizowanym modelu handlu zagranicznego plan ten jest bardziej agregatowy, syntetyczny, a głównymi narzędziami jego realizacji są różnego rodzaju środki ekonomicznego oddziaływania (np. cła, opłaty i dopłaty, kurs walutowy, premie dla pracowników) centralnego organu monopolu handlu zagranicznego na przedsiębiorstwa uprawnione do dokonywania transakcji handlowych z zagranicą.