Bank Narodowy Polski

Bank Narodowy Polski, powołany został do życia dekretem z 15 I 1945 jako nowa instytucja państwowa. Zasadniczym zadaniem N.B.P., jak wskazywał dekret, było uregulowanie obiegu pieniężnego i kredytu. Czynności bankowe należące do zakresu działania. N.B.P. zostały sformułowane w dekrecie w sposób tradycyjny (np. dyskonto weksli i papierów wartościowych). W pierwszym okresie swojego istnienia N.B.P. przeprowadził przede wszystkim uporządkowanie ustroju pieniężnego i zorganizował wymianę pieniądza. Do końca 1945 zorganizowana została centrala i 74 oddziały N.B.P. Zakres działalności N. B.P. oraz jej formy ulegały w następnych latach bardzo istotnym przeobrażeniom. Forma dyskonta weksli została całkowicie .wyparta przez kredyt bezpośredni, który miał tworzyć warunki do wzmocnienia kontroli bankowej. W 1946 N.B.P. przejął krótkoterminowe kredytowanie hutnictwa, górnictwa i przemysłu włókienniczego, co stanowiło zapoczątkowanie procesu koncentracji w N.B.P. kredytu obrotowego dla gospodarki uspołecznionej. W toku ewolucji, przekształcającej konsekwentnie N.B.P. w socjalistyczny bank centralny, wprowadzono do jego działalności nowe elementy. W połowie 1946 zapoczątkowane zostały pewne formy planowania kredytowego (kwartalne preliminarze kredytowe), które rozwinęły się w formę planowanego, zbiorczego bilansu banków opracowanego po raz pierwszy w 1950. W 1949 wprowadzona została bankowa kontrola funduszu płac. Od 1950 wprowadzono planowanie kasowe, które zostało następnie powiązane z opracowaniem bilansu przychodów i wydatków pieniężnych ludności. W związku z tymi zmianami zachodziła konieczność uzupełnienia podstaw prawnych działania N.B.P., co nastąpiło w kolejnej nowelizacji dekretu o reformie bankowej, z 25 X 1948. Nowe ujęcie zadań N.B.P. mocno podkreślało i wysunęło na pierwsze miejsce czynnik planowości w działaniu banku, położyło nacisk na jego funkcje kontrolne oraz na przewodnią rolę N.B.P. w całym systemie bankowym. W związku z reformą bankową i rozszerzeniem zakresu kompetencji N.B.P. w 1950 nastąpił szybki wzrost sieci terenowej N.B.P. do 373 oddziałów. W tym samym roku została dokonana na podstawie ustawy z 28 X 1950 zmiana systemu pieniężnego. W toku dalszej ewolucji i przesunięć kompetencji w aparacie bankowym nastąpiła znaczna koncentracja kredytu krótkoterminowego w N.B.P. przy podziale finansowania i kontroli działalności eksploatacyjnej i inwestycyjnej przedsiębiorstw między różne banki. W latach 1950—56 działalność N.B.P. w dziedzinie kredytowo-pieniężnej, mimo kolejnych prób pogłębiania i doskonalenia, wykazywała wiele braków i niedociągnięć. Powstała potrzeba lepszego dostosowania jej do warunków i wymagań dynamicznie rozwijającego się życia gospodarczego kraju. W latach 1956—58 dokonano poważnych zmian w pracy N.B.P., kładąc główny nacisk na środki oddziaływania ekonomicznego (przede wszystkim za pomocą stopy procentowej). Ten zasadniczy kierunek zmian został utrwalony w ustawie z 2 XII 1958. Ustawa ta zmierza w sposób konsekwentny do nadania powiązaniom N.B.P. z gospodarką narodową charakteru więzi ekonomicznej, dążąc zwłaszcza do łączenia uprawnień kontrolnych N.B.P. z jego funkcjami w dziedzinie kredytowo-pieniężnej. Do zakresu działalności N.B.P., zgodnie z tą ustawą, wchodzi: 1. wyłączne prawo emitowania znaków pieniężnych; 2. udzielanie kredytów bezpośrednich i refinansowych zgodnie z planem kredytowym; 3. sporządzanie planów kredytowych i uzgadnianie ich z ministrem finansów, który przedkłada je Radzie Ministrów; 4. otwieranie i prowadzenie rachunków bankowych jednostek gospodarki narodowej; 5. organizowanie, przeprowadzanie oraz kontrola rozliczeń pieniężnych jednostek gospodarki narodowej; 6. organizowanie i regulowanie obrotu gotówkowego zgodnie z planem kasowym; 7. sporządzanie planów kasowych 1 ich uzgadnianie z ministrem finansów, który przedkłada je Radzie Ministrów; 8. wykonywanie kasowej i obliczeniowej obsługi budżetu państwa oraz współpraca w kontroli jego wykonania; 9. kontrola wykonywania planu obrotów płatniczych z zagranicą i składanie ministrowi finansów sprawozdania z jego wykonania; 10. sporządzanie bilansu płatniczego oraz bilansu należności i zobowiązań zagranicznych; 11. przyjmowanie na przechowanie wartości i dokumentów. Na przełomie 1969/70 zapoczątkowany został następny ważny etap rozwoju N.B.P., mianowicie nastąpiło połączenie Banku Inwestycyjnego z N.B.P. Zasada podziału finansowania i kontroli gospodarki inwestycyjnej i eksploatacyjnej między różne banki stawała się coraz bardziej anachroniczna w miarę realizowania postulatu intensyfikacji gospodarowania oraz opierania decyzji gospodarczych na rachunku ekonomicznym. Obecnie organizacja aparatu bankowego opiera się na zasadzie integracji całokształtu problematyki oraz kompleksowej analizy ekonomicznej. W N.B.P. skupia się finansowanie, kredytowanie i kontrola działalności eksploatacyjnej i Inwestycyjnej wszystkich jednostek gospodarki uspołecznionej z wyjątkiem jednostek gospodarczych rolnictwa, leśnictwa, państwowego przemysłu tartacznego i wyrobów drzewnych, centrali handlu zagranicznego, przedsiębiorstw spedycyjnych i powierniczych. W wyniku wieloletniej ewolucji oraz dokonanych ostatnio zmian w funkcjonowaniu systemu bankowego, N.B.P. w swojej podstawowej działalności ekonomicznej realizuje za pomocą pieniądza i kredytu założenia polityki finansowej, wynikające z wieloletnich i rocznych narodowych planów gospodarczych, planu kredytowego oraz innych wytycznych. Bank powinien za pomocą kredytu wiązać zadania wynikające z tych planów z inicjatywą przedsiębiorstw, zjednoczeń i innych jednostek gospodarczych oraz zapewnić odpowiednio zharmonizowane działanie w tym zakresie również wśród pozostałych instytucji kredytowych. Do istotnych zadań banku należy wykorzystywanie finansowych i kredytowych środków oddziaływania w celu: 1. podnoszenia efektywności gospodarowania; 2. realizacji preferowanych kierunków rozwoju i postępu technicznego; 2. wzmocnienia dyscypliny produkcji i obrotu. Kredyt inwestycyjny służyć ma bankowi jako instrument usprawniania procesów inwestycyjnych, przyspieszania osiągania założonych zdolności produkcyjnych i efektywności wynikowej inwestycji oraz uzyskiwania pełniejszego wykorzystania majątku produkcyjnego, zwłaszcza zaś majątku pochodzącego* z nowych inwestycji. Za pomocą kredytu obrotowego bank skłania przedsiębiorstwa i inne jednostki gospodarki narodowej do maksymalizacji wyników ekonomicznych przy prawidłowym zaangażowaniu majątku produkcyjnego i rozwoju preferowanych kierunków produkcji. Kredyt obrotowy jest również czynnikiem umożliwiającym ekonomiczne oddziaływanie banku na kształtowanie się zapasów przedsiębiorstw. Do ważnych zadań banku należy także oddziaływanie na gospodarkę w kierunku zapewnienia równowagi pieniężno-rynkowej w toku jego prac związanych z oceną planów inwestycyjnych, kredytowaniem procesu inwestycyjnego i działalności eksploatacyjnej przedsiębiorstw. Stałą tendencję do wzrostu wykazuje działalność N.B.P. w dziedzinie opracowywania dla Rady Ministrów analiz, informacji i opinii gospodarczych. N.B.P. ma obecnie poza centralą 17 oddziałów wojewódzkich i 432 oddziały operacyjne.